De geschiedenis van de bitterbal

De bitterbal is super bekend in Nederland. In april 2020 werd de bitterbal uitgeroepen tot Immaterieel Cultureel Erfgoed van Nederland.

De naam van het gerecht komt niet van de smaak van het recept, want bitterballen zijn op geen enkele manier bitter. Historisch werden bitterballen geserveerd met het bittere van een jeneverbessenlikeur of brandewijn. Een bittertje genaamd. Een drankje dat bekend staat als “Hollandse gin”.

De geschiedenis over de Nederlandse prins William van Oranje die erin slaagde in de UK enkele graafschappen te veroveren in 1688 in de “Glorious Revolution”, zou de bitterbal naar de UK gebracht hebben. Hij werd later koning van Engeland, Ierland en Schotland. Hij was een trendsetter. Hij introduceerde de bitterbal in Londen als duur voorgerecht.

De eerste bitterbal gemaakt door Spanjaarden?

Het vroegste bewijs van het bestaan ??van bitterbal dateert uit de Bataafse tijd. Bataven was de naam die tijdens het Romeinse rijk werd gegeven aan de Germaanse volkeren die het gebied van de Rijndelta bewoonden, dat ongeveer overeenkomt met het grondgebied van het huidige Nederland. De Bataven leefden rond 200 voor Christus in Nederland in de provincie Gelderland.

Na elke maaltijd mengden de Bataafse vrouwen het overgebleven voedsel met water en brood om de jagers op hun reizen te voeden. De Romeinen bleven deze eetgewoonten van de Bataven volgen toen ze de regio veroverden.

Tijdens de Spaanse invasie in de 16e eeuw namen de Spanjaarden het recept over van de Bataven. Vervolgens veranderden ze de bereidingswijze: het overgebleven vlees werd gemengd tot een deeg gemaakt van bloem en eieren, gewikkeld in paneermeel en vervolgens gebakken, een recept dat erg lijkt op de huidige bitterballen.

Dit zou betekenen dat de eerste Hollandse bitterballen door de Spanjaarden werden gemaakt. Vanwege de schaarste hadden ze maar een paar ingrediënten die ze konden gebruiken om hun tapas te maken: oudbakken brood, stoofpot en vlees.

De bitterbal als Hollandse tapa

Een later verhaal gaat dat Jan Barentz, een herbergier, aan het einde van de 18e eeuw ontdekte dat bitterballen de eetlust van zijn klanten om bier of jenever te drinken opwekte. Om ze zoveel en meer te laten drinken, introduceerde hij de eerste vormen van fingerfood genaamd “schenks”, kleine porties kaas, brood en bitterballen, geïntroduceerd door de Spanjaarden.

Het gerucht gaat dat de vrouw van Jan Barentz ooit de overgebleven vulling van de brokjes heeft gebruikt om er balletjes van te maken. Ze rolde ze in een ei en paneermeel en bakte ze.

Toon Hermans de gewezen populaire Nederlandse cabaretier noemde een van zijn gedichtjes ‘het leven is een bitterbal’.